สารตะกั่ว คืออะไร? ภัยเงียบที่ควรรู้ พร้อมแนวทางกรองตะกั่วในน้ำ

ตะกั่ว (Lead) คือโลหะหนักสีเทาเงินที่มีความอ่อน ดัดแปลงง่าย หลอมละลายได้ในอุณหภูมิต่ำ จัดอยู่ในกลุ่ม Heavy Metal ซึ่งเป็นโลหะที่มีความหนาแน่นสูงและเป็นพิษต่อร่างกายหากสะสมเกินค่ามาตรฐาน โดยสัญลักษณ์ทางเคมีของตะกั่วคือ Pb มาจากคำละตินว่า Plumbum

ในบริบทของประเทศไทย — แหล่งที่มาของตะกั่วที่พบน้ำดื่มหรือแหล่งน้ำได้แก่

• ท่อประปาเก่า / ข้อต่อที่ใช้โลหะผสมตะกั่ว
• โรงงานอุตสาหกรรม เช่น ผลิตแบตเตอรี่ สี และอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์
• สารเคลือบสีเก่าในตึกหรือบ้านเรือน
• สนิมโลหะที่ปนเปื้อนในระบบท่อน้ำ

🔗 U.S. Environmental Protection Agency (EPA) ระบุว่าตะกั่วในน้ำมักเกิดจากการกัดกร่อนของท่อโลหะและข้อต่อ ไม่ใช่จากน้ำต้นทางโดยตรง

สารตะกั่วเป็นพิษสะสมในร่างกายได้ง่าย และขับออกได้ยาก โดยเฉพาะในเด็กและหญิงตั้งครรภ์ การได้รับตะกั่วเข้าสู่ร่างกายแม้ในปริมาณน้อยเป็นเวลานาน อาจก่อให้เกิดอาการและโรคต่างๆ ดังนี้

🔗 Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ระบุว่า “ไม่มีระดับของตะกั่วในเลือดที่ถือว่าปลอดภัยโดยสิ้นเชิง” โดยเฉพาะในเด็กอายุต่ำกว่า 6 ปี

โรคพิษตะกั่ว (Lead Poisoning) เกิดจากการได้รับสารตะกั่วเข้าสู่ร่างกายในปริมาณมากเกินไป ผ่านการหายใจ (ฝุ่น, ควัน), การกิน (อาหาร, น้ำ), หรือการสัมผัสโลหะที่มีตะกั่ว

ตะกั่วจะเข้าสู่กระแสเลือดและสะสมในกระดูก, สมอง, ไต และตับ

• ปวดหัว มึนงง เบื่ออาหาร
• ปวดท้อง คลื่นไส้
• เหนื่อยง่าย
• ในเด็ก : สมาธิสั้น พัฒนาการช้า
• ในผู้ใหญ่ : ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้อ และมีปัญหาเรื่องความจำ

🧠 ความร้ายแรงในเด็ก

ในเด็กเล็ก พิษตะกั่วสามารถส่งผลต่อการพัฒนาสมอง ทำให้ IQ ลดลงถาวร ซึ่งสอดคล้องกับรายงานของ World Health Organization (WHO) ที่ระบุว่า “สารตะกั่วเป็นหนึ่งใน 10 สารพิษอันตรายที่สุดต่อสุขภาพของเด็กทั่วโลก”

สารตะกั่วในธรรมชาติและอุตสาหกรรมแบ่งออกได้เป็น 2 รูปแบบหลัก

ในระบบน้ำดื่ม ตะกั่วมักเกิดจากการละลายของโลหะจากท่อเก่า โดยเฉพาะบ้านที่สร้างก่อนปี พ.ศ. 2533 ซึ่งในขณะนั้นยังมีการใช้ข้อต่อทองเหลืองผสมตะกั่วอยู่

NSF ระบุว่า ระบบประปาสมัยใหม่ใช้ท่อทองแดง หรือท่อพีวีซีเป็นหลัก แต่บ้านเก่าหลายหลังยังคงมีท่อตะกั่ว ตะกั่วบัดกรี หรืออุปกรณ์ที่มีตะกั่ว ซึ่งอาจปนเปื้อนน้ำดื่มได้

แม้ตะกั่วจะเป็นสารพิษ แต่ในอดีตก็มีการใช้ประโยชน์อย่างแพร่หลาย เช่น

• ใช้ผลิตแบตเตอรี่รถยนต์ และแบตเตอรี่สำรองไฟ
• ใช้ในอุตสาหกรรมเชื่อมโลหะ / บัดกรี
• ใช้ทำโลหะผสม (Alloy) เพื่อเพิ่มความทนทาน
• ใช้ในฉนวนกันรังสี เช่น ในห้องเอกซเรย์ของโรงพยาบาล
• ใช้ในตะกั่วถ่วงน้ำหนัก / ตกปลา

ปัจจุบันมีการจำกัดการใช้ตะกั่วอย่างเข้มงวด โดยเฉพาะในผลิตภัณฑ์เกี่ยวกับอาหาร น้ำดื่ม และสี ทั้งในไทยและต่างประเทศ เช่น มาตรฐานของ NSF International ที่กำหนดให้วัสดุของเครื่องกรองน้ำต้อง “ปราศจากตะกั่ว (Lead-Free Certified)”

ในประเทศไทย น้ำประปาบางพื้นที่ยังมีความเสี่ยงจาก “ตะกั่วตกค้างในท่อเก่า” โดยเฉพาะในเขตเมืองหรืออาคารอายุเกิน 20 ปี การป้องกันสามารถทำได้ดังนี้

• ปล่อยน้ำทิ้งก่อนเปิดใช้ช่วงเช้า 2–3 นาที (เพื่อล้างน้ำค้างท่อ)
• หลีกเลี่ยงการใช้น้ำร้อนจากก๊อกในการบริโภค เพราะความร้อนเร่งการละลายของโลหะ
• ตรวจคุณภาพน้ำประจำปี โดยเฉพาะค่า Lead (Pb)

เครื่องกรองน้ำและไส้กรองน้ำบางประเภทสามารถกำจัดตะกั่วได้อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น

หากคุณใช้ตู้น้ำดื่มหรือเครื่องกรองน้ำในสำนักงาน แนะนำให้เลือกเครื่องกรองน้ำที่ผ่านมาตรฐาน NSF หรือ มอก. 2561-2554 ซึ่งระบุชัดว่าสามารถ “กรองโลหะหนักและสารตะกั่วได้”

สารตะกั่วเป็นโลหะที่มีประโยชน์ในทางอุตสาหกรรม แต่เป็นภัยเงียบต่อสุขภาพหากปนเปื้อนในน้ำดื่ม การรู้จักแหล่งที่มา อันตราย และเลือกเครื่องกรองน้ำที่มีระบบกรองตะกั่วได้จริง
คือก้าวแรกของน้ำดื่มปลอดภัย ที่ทุกครอบครัวควรใส่ใจ

☑️ สรุปสั้นๆ

• ตะกั่วคือโลหะหนัก เป็นพิษสะสมในร่างกาย
• ก่อให้เกิดโรคทางสมอง โลหิตจาง และไตเสื่อม
• ตะกั่วมีทั้งรูปแบบอนินทรีย์และอินทรีย์
• ใช้ประโยชน์ในอุตสาหกรรม แต่ห้ามในน้ำดื่ม
• เครื่องกรองแบบ RO หรือ NSF Certified กรองตะกั่วได้ดีที่สุด

อ่านต่อ : โรคจากการดื่มน้ำปนเปื้อน : พร้อมวิธีป้องกัน